Op 18 oktober 2021 is de opinie van de Europese Commissie voor Democratie door Recht (Venetië-Commissie van de Raad van Europa/Venice Commission) inzake de Toeslagenaffaire gepubliceerd. In haar opinie doet de Commissie een aantal stevige aanbevelingen.

De Venice Commission is gericht op het uitdragen van de geest van het constitutioneel recht van de Europese Unie en om advies te bieden op dit domein aan elke staat die zijn wetten en politieke instellingen wil hervormen. Viermaal per jaar komt de Commissie samen in Venetië, Italië.

Middels haar brief van 25 februari 2021 heeft toenmalig voorzitter van de Tweede Kamer, mevr. K. Arib, twee vragen voorgelegd aan de Venetië-Commissie:

1)  Welke wetten, welke uitvoering of welke praktijken hebben bijgedragen aan het feit dat macht en tegenmacht onvoldoende gewerkt hebben in dit dossier en dat de burger vermalen werd? Welke oplossingsrichtingen zijn er om dit te herstellen en in de toekomst te voorkomen?

2)  Voldoet het bestuursrecht in Nederland, inclusief de Raad van State, en welke waarborgen zouden in de wet of de uitvoering van bestuursrecht (en mogelijk aanpalende rechtsgebieden) moeten worden toegevoegd om de burger adequaat te beschermen, inclusief de effectieve toegang tot het recht en de bijstand daarin.

Naar aanleiding van de door het Nederlandse parlement gestelde vragen hebben de rapporteurs gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van het Nederlandse Parlement, het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, het Ministerie van Justitie en Veiligheid, het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, het Ministerie van Financiën, de Hoge Raad, de Raad van State, de Raad voor de rechtspraak, de Ombudsman, juristen, journalisten, vertegenwoordigers uit de academische wereld en vertegenwoordigers van de Bond voor Belastingbetalers.

Een van de conclusies die de Venetië-Commissie trekt is dat Nederland over het algemeen een goed functionerende staat met sterke democratische instellingen en waarborgen voor de rechtsstaat is. Hoewel de tekortkomingen in de bescherming van individuele rechten die in de Toeslagenaffaire aan het licht zijn gekomen inderdaad ernstig en systemisch zijn en alle takken van de overheid betreffen, lijkt het erop dat de rechtsstaatmechanismen in Nederland uiteindelijk hebben gewerkt. Zij het dat een reactie veel langer is uitgebleven dan zou moeten/mogen.

In haar rapport doet de Commissie onder andere de volgende aanbevelingen:

A. Mbt de wetgevende macht

·     Waar dit passend is voor de specifieke doelstellingen en opzet van het beleid in kwestie moet de opname van hardheids- of evenredigheidsclausules worden overwogen in toekomstige wetgeving,;

·     In passende onderdelen zou nieuwe wetgeving bepalingen kunnen bevatten die de algemene basisbeginselen van behoorlijk bestuur in herinnering roepen of formuleren;

·     Het Reglement van Orde van de Kamer zou kunnen worden gewijzigd om de controle op de uitvoerende macht te vergemakkelijken. Bijvoorbeeld door het recht tot het initiëren hoorzittingen en parlementaire onderzoeken toe te staan als zo’n initiatief wordt gesteund door 30 kamerleden. Of door ervoor te zorgen dat een vaste commissie specifieke verantwoordelijkheid heeft voor een effectieve controle of wetten en hun toepassing in lijn zijn met de algemene beginselen van behoorlijk bestuur en de rechtsstaat;

·     Het recht van parlementsleden op onverwijlde volledige informatie op grond van artikel 68 van de Grondwet moet praktisch en doeltreffend worden gemaakt;

·     Zowel commissies als individuele parlementsleden zouden gebruik moeten kunnen maken van voldoende personeel en middelen die bestemd zijn voor controle van de regering en wetten;

·     Hoewel dit niet via wetgeving kan worden opgelegd, moet het als acceptabel en zelfs normaal worden gezien dat parlementsleden van regeringspartijen ook het parlement als instelling vertegenwoordigen en dat deelname door hen aan de parlementaire controle van de regering niet wordt gezien als een daad van ontrouw.

B. Mbt het kabinet/de regering/de uitvoerende macht

·     De informatiestroom binnen de ambtenarij tot op ministerieel niveau moet worden verbeterd en dan met name over zaken die indruisen tegen het huidige beleid;

·     Voor individuen moet de toegang tot relevante informatie worden vergemakkelijkt, de klachtenprocedures moeten eenvoudig en informeel worden gemaakt en er moet hulp worden geboden bij het indienen van een klacht op grond van de neutraliteitsplicht; het kabinet moet zijn instructies mbt wetgeving herzien en deze zo nodig wijzigen om ervoor te zorgen dat zijn interne beoordeling van de kwaliteit van wetgeving een effectieve controle omvat op de naleving van de basisbeginselen van behoorlijk bestuur en de rechtsstaat, zoals rechtszekerheid, gewettigd vertrouwen, non-discriminatie, individuele beoordeling en proportionaliteit;

·     Het kabinet dient de kwaliteit van wetten te beoordelen en te waarborgen, zowel bij het voorbereiden van wetgeving die bij het parlement zal worden ingediend als bij het toepassen van nieuwe wettelijke bepalingen. Daarbij dient ze rekening te houden met mogelijke scenario's en risico's; En wanneer nodig moeten dergelijke beoordelingen worden herzien;

·     De uitvoerende macht, Autoriteit Persoonsgegevens en andere relevante instanties moeten de ontwikkelingen op het gebied van kunstmatige intelligentie op de voet volgen en er moet rekening worden gehouden met nieuwe ontwikkelingen bij het ontwerp van toekomstige KI-systemen en bij het controleren van bestaande KI-systemen;

·     Sectorale informatie moet op ruime schaal binnen de overheid worden gedeeld zodat andere sectoren van de overheid in staat worden gesteld om relevante input te geven.

C. Mbt de rechterlijke macht

·     Men zou kanalen kunnen creëren via welke de rechterlijke macht andere takken van de overheid zou kunnen attenderen op wetgeving die in de praktijk systematische problemen oplevert;

·     Na een grondige analyse zou kunnen worden overwogen of artikel 120 van de Grondwet (“De rechter treedt niet in de beoordeling van de grondwettigheid van wetten en verdragen”) moet worden gewijzigd, of dat er andere mechanismen voor grondwettelijke toetsing moeten worden ingevoerd.

De volledige opinie van de Europese Commissie voor Democratie door Recht inzake de Toeslagenaffaire kunt u hier vinden. (De opinie is alleen beschikbaar in de Engelse taal)

Copyright – internationaltaxplaza.info

Follow International Tax Plaza on Twitter (@IntTaxPlaza)